2009 rok

Rozważania na temat korupcji w formacjach policyjnych

Jolanta Wójcik
Komenda Główna Policji

Rozważania na temat korupcji w formacjach policyjnych

Działania przestępcze z udziałem funkcjonariuszy Policji, w tym szczególnie korupcja, pokazują, że mimo wysiłków szkoleniowych, organizacyjnych, prawnych i technicznych, jakie policja czyni na przestrzeni lat, ukierunkowanych na zapobieganie niekorzystnym zjawiskom, wciąż zdarzają się one w tej formacji. Są żywo komentowane w mass mediach, bo przecież dotyczą przedstawicieli instytucji nadzorującej przestrzeganie przepisów prawa. Środowisko zawodowe ponosi konsekwencje korupcji, ponieważ zdarzenia tego rodzaju mogą podważać również zaufanie do funkcjonariuszy służących w sposób prawy i oddany społeczeństwu.
Przegląd literatury na temat korupcji w formacjach policyjnych, dokonany przez profesora Tima Newburna, prezesa Brytyjskiego Towarzystwa Kryminologicznego, pozwala uogólnić tkwiące w tych szczególnych instytucjach problemy, które sprzyjają występowaniu zjawiska korupcji, niezależnie od uwarunkowań geograficznych, kulturowych, ustrojowych. Autor posługuje się terminem korupcja policyjna, przy czym należy zaznaczyć, że w naszym piśmiennictwie na temat korupcji takie pojęcie nie jest stosowane. Najczęściej używane określenia wiążą się ze sferami życia, w jakich korupcja występuje. Należą do nich urzędy, gospodarka, polityka (korupcja urzędnicza, korupcja gospodarcza, korupcja polityczna).
Wspomniany przegląd literatury zawiera główne, odnoszące się do rozumienia korupcji policyjnej wnioski[1], które powinny wspierać reformy wprowadzane w celu zapobiegania temu niekorzystnemu zjawisku. Można je ująć w następujący sposób:

• korupcja policyjna występuje na każdym szczeblu hierarchii służbowej, jest ona niezależna od stopnia i stanowiska służbowego;
• korupcja policyjna powinna być rozpatrywana w aspekcie celów, motywów oraz konsekwencji, w tym finansowych i wizerunkowych;
• korupcja policyjna jest złożonym zjawiskiem i nie może zostać wyjaśniona za pomocą teorii „zgniłego jabłka”;
• korupcja policyjna ma swoje przyczyny w specyfice służby policyjnej — okazje do korupcji towarzyszą wypełnianiu zadań policyjnych, a także leżą w naturze hierarchicznej struktury i jej kulturze organizacyjnej;
• poziom korupcji policyjnej jest zależny od rodzaju i stopnia wysiłków wkładanych w jej zapobieganie i zwalczanie;
• niektóre obszary działalności policyjnej są bardziej podatne na korupcję niż inne;
• korupcję policyjną trzeba zwalczać, ale przede wszystkim należy jej zapobiegać, mimo pewnych barier tkwiących w naturze formacji policyjnych;
• korupcji policyjnej można zapobiegać jedynie wychodząc poza bezpośrednio zidentyfikowany problem, uruchamiając proces zmian;
• zmiany muszą zostać wprowadzone zarówno w środowisku, w którym wystąpiła korupcja, jak i w całej formacji;
• proces wprowadzania zmian jest zagrożony wieloma czynnikami i dlatego należy na nim koncentrować uwagę, utrzymując przy tym pewien poziom sceptycyzmu co do osiąganych efektów, by nie wypaczyć celu zmian (monitorować, audytować, nadzorować, kontrolować);
• są dowody na to, że formacje policyjne mogą się skutecznie reformować, ograniczając korupcję czy wręcz ją eliminując z niektórych obszarów swojej działalności.

Korupcja jest zjawiskiem nastręczającym trudności definicyjnych; wiele zachowań pozostaje na granicy korupcji i działań nieetycznych aczkolwiek niekaralnych.
W świetle powyższego organizacje policyjne, dążąc do skutecznego zapobiegania korupcji wewnątrz formacji, mogą jedynie zbliżać się do zakładanego celu, ale osiągnięcie go w pełni pozostaje bardzo trudne. Ustawowe uprawnienia policji do ingerowania w prawa obywateli, dysponowanie zasobami materialnymi i finansowymi, a nade wszystko w proces decyzyjny, mogą być przedmiotem nadużyć i korupcji. Zagrożenie to ma charakter ustawiczny.
Sytuacje tworzące okazje do zachowań korupcyjnych zazwyczaj są ściśle związane z występowaniem konfliktu interesów. Konflikt interesów wynika z zasady wzajemności w relacjach międzyludzkich, co zostało dowiedzione na gruncie nauk społecznych i udokumentowane w różnych kulturach świata. Istota zasady wzajemności sprowadza się do tego, że ludzie, nawiązując i utrzymując relacje społeczne, podświadomie dążą do zachowania równowagi we wzajemnych świadczeniach i transakcjach. Niektórzy skutecznie wytwarzają u drugiej strony poczucie długu i potrzebę odwzajemnienia się. Osoby nieposiadające wiedzy na temat siły oddziaływania tej zasady i jej konsekwencji, wypełniając swoje zobowiązania (np. połączone z pełnieniem funkcji funkcjonariusza publicznego), dają się uwikłać w sytuację konfliktu interesów, a więc stan, w którym interes publiczny jest przeciwstawny interesowi prywatnemu. Osoby zaangażowane w sytuację konfliktu interesów doświadczają podwójnej lojalności. Jaką decyzję podejmą i czy będą potrafiły przerwać narastający konflikt interesów, zależy od ich wyboru. Funkcjonariusz publiczny, podejmując decyzję zgodnie z interesem publicznym, dowodzi swojej odpowiedzialności za funkcję, jaką pełni w społeczeństwie.

Więcej w numerze...

[1] T. Newburn, Understanding and preventing police corruption: lessons from the literature, Police Research Series, Paper 110, London 1999, s. 5–6. Źródło: <http://www.popcenter.org/problems/street_prostitution/references>, 5 czerwca 2009 r.

• « poprz.
• nast. »