Spis treści...

Konfrontacja jako czynność procesowa

Czesław Jerzyński
doktorant Wydziału Prawa i Administracji
Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Konfrontacja jako czynność procesowa

Konfrontacja, podobnie jak przesłuchanie, jest sposobem przeprowadzenia dowodów z osobowych źródeł dowodowych, do których zalicza się świadków, podejrzanych, oskarżonych, a także biegłych. Konfrontacja jest czynnością kryminalistyczno-procesową podobną do przesłuchania i często uważaną za specyficzną metodę przesłuchania, choć między tymi czynnościami zachodzą dość znaczne różnice. Podstawa prawna dająca możliwość przeprowadzania konfrontacji znajduje się w art. 172 k.p.k.¹, który stanowi: „osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności. Konfrontacja nie jest dopuszczalna w wypadku określonym w art. 184”. Analizując podany przepis, można dojść do wniosku, że konfrontowane mogą być wszystkie osoby mogące być przesłuchiwane, a więc świadkowie, podejrzani, oskarżeni oraz biegli — i to w różnych konfiguracjach, np. świadek ze świadkiem, świadek z podejrzanym, podejrzany z podejrzanym itd. Poza tym, według wspomnianego przepisu, osoby te mogą być skonfrontowane jedynie w celu wyjaśnienia sprzeczności. Nie powinno się zatem jej przeprowadzać w sytuacjach, w których jest to zbędne, np. w celu potwierdzenia zeznań dwóch przesłuchiwanych uprzednio świadków, które są ze sobą zgodne. Przepis w zdaniu drugim nie dopuszcza stosowania konfrontacji z udziałem świadka, któremu nadano status świadka koronnego czy też anonimowego², co należy uznać za prawidłowe rozwiązanie z tej racji, że tożsamość świadków takiej kategorii nie może zostać ujawniona osobom nieposiadającym do tego uprawnień, a takimi osobami najczęściej są inni świadkowie, podejrzani czy oskarżeni. Tak więc kodeks we wspomnianym przepisie wskazuje cel, w jakim należy dokonywać czynność konfrontacji, podmioty, które mogą tej czynności zostać poddane, oraz te, z którymi przeprowadzenie jej jest niemożliwe; nie definiuje natomiast samej czynności.

Z definicjami pojęcia „konfrontacja” można spotkać się w wielu podręcznikach poświęconych kryminalistyce. Konfrontacja przykładowo definiowana jest jako szczególna forma przesłuchania dwóch osób, którą charakteryzuje jedność czasu, miejsca, przedmiotu i dokumentacji przesłuchania³, równoczesne przesłuchanie dwóch osób na tę samą okoliczność, w celu wyjaśnienia sprzeczności w ich poprzednich zeznaniach lub wyjaśnieniach⁴, czy też jako swoisty typ przesłuchania, który polega na jednoczesnym przesłuchaniu dwóch osób⁵. Można także spotkać się w literaturze przedmiotu z sytuacją, w której autor posługuje się w swojej pracy pojęciem „konfrontacja”, chociaż nie podejmuje nawet próby zdefiniowania go.

Podstawowym celem przeprowadzania konfrontacji jest wyjaśnienie sprzeczności dotyczących tych samych okoliczności i zdarzeń w zeznaniach i wyjaśnieniach osób uprzednio przesłuchiwanych. Czynność ta ma służyć usunięciu rozbieżności w relacjach osób konfrontowanych, wykazaniu błędności i kłamliwości wypowiedzi tych osób oraz uzyskaniu ich sprostowania. Celem jest wykrycie tego, co naprawdę się wydarzyło i jak w rzeczywistości wyglądają fakty podlegające ocenie prawnej. Inaczej mówiąc, konfrontacja w swoim założeniu ma pomóc w uzyskaniu ustaleń faktycznych. Na uwagę zasługuje również to, że konfrontacja rozumiana jako instrument prawny dający możliwość poznania prawdy pomaga w realizacji jednej z podstawowych zasad współczesnego procesu karnego, mianowicie zasady prawdy.

Prawidłowo przeprowadzona konfrontacja wymaga odpowiedniego przygotowania. Ważne jest to, że organ procesowy może ją przeprowadzić dopiero wówczas, gdy już dysponuje solidnym i obiektywnym materiałem dowodowym. Jest tak, ponieważ istnieje niebezpieczeństwo, że przedwczesna i źle przygotowana konfrontacja może doprowadzić do tego, iż jej wyniki będą korzystne nie dla organu procesowego, ale dla podejrzanego czy oskarżonego. Przygotowanie konfrontacji polega na drobiazgowej analizie wypowiedzi osób, które mają być skonfrontowane, w celu zestawienia istotnych sprzeczności niedających się usunąć w wyniku wcześniejszych przesłuchań tych osób. Bardzo pomocne są tutaj dokładne protokoły z przesłuchań osób, które mają być konfrontowane. Na podstawie analizy całości materiału dowodowego organ procesowy mający przeprowadzić konfrontację powinien wyrobić sobie przekonanie o prawdomówności osoby, której zeznaniami lub wyjaśnieniami chce się posłużyć do zdemaskowania nieprawdziwych wypowiedzi drugiej osoby konfrontowanej. Wskazane jest, aby osoba, której wypowiedzi traktuje się jako prawdziwe, zdawała sobie sprawę z tego faktu. Osoba taka może być powiadomiona wcześniej o tym: kiedy, z kim i na jaką okoliczność będzie konfrontowana, natomiast dla osoby, której relacje uchodzą za nieprawdziwe, termin przeprowadzenia konfrontacji powinien do końca pozostawać tajemnicą.

Rezultaty prawidłowo przeprowadzonej konfrontacji mają poważny wpływ na ocenę osobowego źródła dowodowego, dlatego ma ona duże znaczenie. Konfrontacja jest złożoną, skomplikowaną oraz zaliczaną do najtrudniejszych czynnością procesową, wymaga także starannego zaplanowania. Z reguły niemal zawsze wymaga sporządzenia planu na piśmie. Najważniejszym jego elementem powinien być zestaw istotnych sprzeczności zachodzących w relacjach osób, które mają być przesłuchane w warunkach konfrontacji. Nie powinien on być jednak nazbyt obszerny. Pomaga to organowi procesowemu na opracowanie zbioru pytań, które następnie będą zadawane osobom konfrontowanym. Do pozostałych elementów pisemnego planu konfrontacji zalicza się określenie dokładnego czasu i miejsca przeprowadzenia czynności, personalia oraz funkcje pełnione przez osobę i ewentualnie współdziałające z nią inne osoby, które przeprowadzą ową czynność, a także fakt, czy przebieg konfrontacji będzie utrwalony za pomocą kamery, magnetofonu lub innego urządzenia technicznego rejestrującego obraz i dźwięk. Jeżeli w czasie konfrontacji osobom konfrontowanym ma być okazany dowód rzeczowy, fakt ten również musi się znaleźć w pisemnym planie konfrontacji. Ostatnim elementem owego planu konfrontacji jest wyznaczenie kierunków dalszego postępowania karnego po jej zakończeniu, zależnie od tego, czy jej przeprowadzenie dało zakładany rezultat, czy też przeciwnie. W sytuacji, w której zachodzi potrzeba przeprowadzenia przez organ procesowy kilku konfrontacji, dla prawidłowości ich przeprowadzenia bardzo ważne jest właściwe zaplanowanie ich kolejności.

Więcej w numerze...

¹ DzU z 1997 r., nr 89, poz. 555.
² Por. art. 184 k.p.k.
³ T. Hanausek, Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kraków 1996. s. 186.
⁴ Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka ogólna, Warszawa 1996, s. 139 i nast.
⁵ W. Gutenkunst, Kryminalistyka. Zarys systematycznego wykładu. Warszawa 1965, s. 206.