2010 rok

Podstawowe czynności dowodowe w przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu

Mariusz Michalski
Jarosław Mróz
Paweł Łabuz
Uniwersytet Warszawski

Podstawowe czynności dowodowe w przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu

Charakterystyka przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu

Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu stanowią szczególny rodzaj przestępstw — w każdym z nich przedmiotem ochrony jest bezpośrednio życie i zdrowie ludzkie. Osoby popełniające je — poprzez swoje działania — zagrażają największej wartości każdego człowieka, tak więc powinny być surowiej karane od osób popełniających inne przestępstwa, np. przeciwko mieniu. Jak trafnie określa Andrzej Marek[1], życie ludzkie jest wartością nadrzędną w sensie humanistycznym i taką rangę trzeba mu przyznać w hierarchii dóbr chronionych przez prawo karne.
Ustawodawca, tworząc obowiązujący kodeks karny[2], poświęcił tego typu przestępstwom rozdział XIX. Zawarte w nim przepisy prawne określone są numerycznie od artykułu 148 do 162. W dyspozycjach tych przepisów można zauważyć jednoznaczność, jeśli chodzi o sposób działania sprawcy w wypadku popełniania danego przestępstwa. Stąd też rozdział zaczyna się od przestępstwa zabójstwa, jego form kwalifikowanych, przechodząc następnie do przestępstw pobić, uszkodzeń ciała czy spowodowania trwałego kalectwa bądź uszczerbku na zdrowiu. W rozdziale tym umiejscowione zostało również przestępstwo polegające na nieudzielaniu pomocy osobie znajdującej się w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia. Analizując niniejszy rozdział, można zauważyć, że większość przepisów w kwestii sankcji określa niniejsze przestępstwa jako występki. Na tym tle odznacza się wyraźnie zabójstwo, gdzie ustawodawca przewidział najwyższy wymiar kary, jakim jest kara dożywotniego pozbawienia wolności. Za pomocą tak wysokiej sankcji ustawodawca podkreślił znaczenie życia i zdrowia, czyniąc je wartościami nadrzędnymi, gdzie ich naruszenie zasługuje na szczególne potępienie. Jednocześnie w przypadku zabójstwa ustawodawca poprzez dalsze artykuły wskazał inne szczególne formy zabójstwa, które to pomimo naruszenia najwyższych wartości, jakimi są życie i zdrowie, nie zasługują na tak surowe obostrzenia karne. Do tak uprzywilejowanych form kodeks karny zalicza m.in. np. zabójstwo w wyniku silnego wzburzenia emocjonalnego czy na skutek współczucia, namowy lub w czasie porodu. W przestępstwach tych ustawodawca dopuszcza możliwość częściowo ograniczonej poczytalności sprawcy w chwili popełnienia czynu, przez co nie może on w sposób jednoznaczny kierować swoim postępowaniem.

Częstotliwość popełniania przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu

Większość statystyk w kategorii przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu prowadzona jest od 1999 r. Pełny obraz sytuacji dają nam jedynie statystki w przestępstwach określonych w artykułach: 148 i 149 k.k. Na przykładzie artykułu 148 k.k. można zauważyć pewną granicę, która widoczna jest pomiędzy rokiem 1996 a 1997. W roku 1997 widoczny jest spadek przestępstwa popełnianych z powyższego artykułu. Należy przypuszczać, że nie bez znaczenia pozostaje przy tym wejście w życie w 1997 r. nowego k.k. i nowej klasyfikacji karnej przestępstwa zabójstwa. Można również zauważyć, że pomimo początkowego spadku od 1999 r. odnotowano wzrost tego typu przestępstw. Największy wskaźnik osiągnął on w 2001 r. Od tego czasu do chwili obecnej wskaźnik ten w sposób widoczny ulega zmniejszeniu. Podobna sytuacja ma również miejsce, jeśli chodzi o przestępstwa z artykułu 149 k.k., przy czym największą ich liczbę odnotowano w 2000 r. Od tamtej pory widoczny jest znaczny spadek popełniania tego typu przestępstw.
Analizując dalsze dane statystyczne, można zauważyć, że pozostałe liczby układają się w sposób sinusoidalny. Po okresach, gdzie w danej kategorii odnotowano mniejszą liczbę popełnionych przestępstw następuje zintensyfikowanie ich popełniania. Można to zauważyć w danych dotyczących artykułów: 158 § 2, 158 § 3 oraz art. 156 § 2. Jednocześnie stały widoczny wzrost popełniania przestępstw można zaobserwować w wypadku art. 158 § 1 k.k.

Tabela 1. Dane statystyczne wybranych przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu na podstawie danych uzyskanych z Komendy Głównej Policji
Źródło: internetowa strona Komendy Głównej Policji, <www.policja.pl>, listopad 2009 r.

Algorytm czynności w wypadku ujawnienia przestępstwa z kategorii przeciwko życiu i zdrowiu

Dyżurny jednostki terytorialnej Policji, w rejonie której zgłoszono popełnienie jednego z przestępstw z kategorii przeciwko życiu i zdrowiu zobowiązany jest do natychmiastowej reakcji mającej potwierdzić prawdziwość informacji[3]. Jej potwierdzenia dokonuje się przez sprawdzenie okoliczności wskazanych w zgłoszeniu — skierowanie na miejsce np. patroli (umundurowanych lub wywiadowców) będących w dyspozycji dyżurnego lub dodatkowych wskazanych przez kierowników. Zakres czynności i sposób informowania o rezultatach został określony w zarządzeniu nr 1173. W sytuacji gdy informacja nie budzi wątpliwości lub zostanie potwierdzona dyżurny[4]:

1. zawiadamia służby ratownicze o konieczności podjęcia przez nie działań;
2. o zdarzeniu informuje dyżurnego jednostki wyższego stopnia oraz w wypadku istnienia takiej potrzeby, zgłasza konieczność włączenia funkcjonariuszy z innych jednostek do działań;
3. na bieżąco melduje kierownikowi jednostki o aktualnych działaniach i istotnych ustaleniach;
4. realizuje polecenia wydane przez kierownika jednostki Policji lub dyżurnego jednostki wyższego stopnia;
5. zawiadamia podmioty uprawnione na podstawie innych przepisów do udziału w czynnościach na miejscu zdarzenia;
6. utrzymuje kontakt z kierownikiem grupy wykonującej czynności na miejscu zdarzenia i zapewnia mu udzielenie niezbędnej pomocy;
7. określa sposób i termin przekazania dokumentacji przez policjantów wykonujących czynności na miejscu zdarzenia;
8. na bieżąco dokumentuje wykonane czynności.

Jednocześnie funkcjonariusze, którzy przybyli na miejsce zdarzenia w pierwszej kolejności wykonują podstawowe czynności polegające na:

1. udzieleniu pierwszej pomocy rannym;
2. zorganizowaniu w miarę potrzeb pomocy lekarskiej;
3. zabezpieczeniu miejsca zdarzenia;
4. ustaleniu stanu faktycznego, charakteru zdarzenia;
5. ustaleniu świadków zdarzenia;
6. ustaleniu innych pokrzywdzonych;
7. zabezpieczeniu miejsca zdarzenia, aby nie dopuścić do zatarcia ewentualnych śladów;
8. wytypowaniu sprawców;
9. dokonaniu rozpytania[5] (w ramach tzw. wywiadu) będących na miejscu lub w rejonie osób oraz przesłuchania np. świadków zdarzenia, aby ustalić:
   • liczbę sprawców,
   • kierunki oddalenia sprawcy lub sprawców przestępstwa,
   • okoliczności popełnienia przestępstwa,
   • przedmioty użyte w popełnieniu przestępstwa,
   • czas popełnienia przestępstwa,
   • rysopisy sprawców,
   • ubiór sprawców,
   • cechy szczególne sprawców,
   • typ utraconego mienia oraz jego cechy identyfikacyjne;
10. podjęciu działań pościgowych mających na celu zatrzymanie sprawców;
11. poinformowaniu właściwej terytorialnie jednostki Policji o potrzebie skierowania na miejsce zdarzenia grupy zabezpieczającej ślady, np. grupy operacyjno-śledczej.

W wypadku gdy w ramach podjętych czynności dojdzie do ustalenia sprawcy należy dokonać jego zatrzymania. Ponadto w wypadku ustalenia miejsca, gdzie mogą znajdować się rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie, w szczególności narzędzia, którymi mógł się posługiwać sprawca, popełniając przestępstwo, należy dokonać przeszukania takich miejsc. Jeżeli w jego wyniku dojdzie do ujawnia powyższych przedmiotów lub rzeczy, których posiadanie jest zabronione lub też utraconych w wyniku przestępstwa, należy dokonać ich oględzin.

Więcej w numerze...

[1] A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2005, s. 422.

[2] Ustawa z 6 czerwca 1997 r. –— Kodeks karny, DzU nr 88, poz. 553 z późn. zm.

[3] Zarządzenie komendanta głównego Policji z 10 listopada 2004 r. w sprawie organizacji służby dyżurnej w jednostkach organizacyjnych Policji, nr 1173, poz. 132.

[4] Tamże, załącznik nr 2, rozdz. II.

[5] Czynność ta bywa także wykorzystywana w ramach tzw. czynności sprawdzających (art. 307 k.p.k.). Osobę rozpytywaną można następnie przesłuchać w charakterze świadka, spisując protokół z przesłuchania — tak więc, rozpytanie może służyć wstępnej selekcji przyszłych świadków.