2008 rok

Praktyczne możliwości prowadzenia rozpoznania majątkowego za granicą z wykorzystaniem współpracy w ramach Europolu i sieci Carin

nadkom. Tomasz Safjański
Komenda Główna Policji

Praktyczne możliwości prowadzenia rozpoznania majątkowego za granicą z wykorzystaniem współpracy w ramach Europolu i sieci Carin

Zyski finansowe są jednym z głównych motorów rozwoju przestępczości zorganizowanej. Szczególnie atrakcyjną formą ukrycia zasobów przed organami ścigania i podatkowymi jest lokowanie majątku poza terytorium RP. W związku z członkostwem w Unii Europejskiej coraz prostsze stało się nabywanie nieruchomości i pozostałych składników majątkowych na jej terytorium

Sposobem zapobiegania przestępczości zorganizowanej i zwalczania jej jest rozszerzenie możliwości namierzania, zabezpieczania i w konsekwencji pozbawiania dochodów pochodzących z działalności kryminalnej, gdyż zmniejsza to w znaczący sposób motywację i ogranicza działania zorganizowanych grup przestępczych. Duże znaczenie mają tu narzędzia z zakresu międzynarodowej współpracy policji do zwalczania finansowych aspektów transgranicznej przestępczości zorganizowanej.

Zabezpieczanie mienia pochodzącego z działalności kryminalnej nie jest w Polsce niczym nowym. Policja, w tym przede wszystkim CBŚ KGP, w ostatnich latach coraz skuteczniej realizuje tego typu zadania. Z danych statystycznych wynika, iż w 2007 r. w prowadzonych sprawach procesowych CBŚ KGP zabezpieczyło mienie w wysokości 207 936 956 zł[1] (w 2006 r. — 172 737 160 zł oraz w 2005 r. — 85 823 007 zł[2]).

Wypada podkreślić, że większość stanowiły tu składniki majątkowe zabezpieczone na terytorium Polski. Wynika to z faktu, iż prowadzenie rozpoznania majątkowego za granicą należy w praktyce do najtrudniejszych elementów śledztwa finansowego. Problemy wynikają głównie z różnic w systemach prawnych oraz ograniczonych możliwości operacyjnych. Ważną rolę w pokonaniu tych trudności odgrywa Europejskie Biuro Policji. Istotna jest również współpraca w ramach sieci CARIN.

W centrali Europolu od września 2004 r. funkcjonuje specjalna komórka organizacyjna odpowiedzialna za koordynację działań służb ochrony prawa państw członkowskich UE z zakresu prowadzenia rozpoznania majątkowego. Zadaniem Europol Criminal Assets Seizure Centre (dalej: CASC) jest ułatwienie wymiany informacji i danych wywiadowczych oraz prowadzanie konsultacji w ramach działań policyjnych państw członkowskich ukierunkowanych na ujawnienie i identyfikację mienia pochodzącego z działalności przestępczej, które zlokalizowane jest na obszarze UE, jednakże poza terytorium państwa wnioskującego. CASC może udzielać wsparcia również wspólnym zespołom dochodzeniowym ustanowionym przez państwa członkowskie[3].

Należy zaznaczyć, iż CASC udziela wsparcia jedynie na etapie rozpoznania majątkowego. Dalsze czynności procesowe związane z zabezpieczeniem, konfiskatą i przekazaniem mienia pochodzącego z przestępstwa wymagają wdrożenia sądowej procedury międzynarodowej pomocy prawnej. Pomocy w tym zakresie udziela Eurojust.

Elementem składowym CASC jest specjalna strona internetowa (Europol FCIC Website), która zawiera bank dobrych praktyk z zakresu śledztw finansowych oraz stanowi forum wymiany doświadczeń pomiędzy praktykami. W Polsce bezpośredni dostęp do strony ma CBŚ KGP.

Europol w 2007 r. udzielił organom ścigania państw członkowskich wsparcia — w zakresie rozpoznania majątkowego — w 133 śledztwach finansowych[4]. W tej liczbie znalazł się jeden wniosek z Polski. Europol zamierza organizacyjnie „wzmocnić” swoją działalność w zakresie wsparcia specjalistycznych jednostek policyjnych państw członkowskich w transgranicznym śledzeniu majątku pochodzącego z przestępstw. CASC ma zostać przekształcone w Europol Criminal Assets Bureau (ECAB), co ma zapewnić łatwiejszą komunikację i współdziałanie między współpracującymi podmiotami[5].

Wynika to m.in. z wdrożenia w życie (29 marca 2007 r.) postanowień protokołu dodatkowego z 30 listopada 2000 r. do Konwencji o Europolu, który zmienił artykuł 2 oraz załącznik do tej konwencji[6]. W konsekwencji kompetencje Europolu zostały poszerzone o zwalczanie prania pieniędzy jako samoistnej kategorii przestępstw. W poprzednim stanie prawnym Europol był uprawniony do tego pod warunkiem, że przestępstwo bazowe, z którego pochodziły legalizowane środki finansowe, należało do mandatu Europolu.

Konsultacje dotyczące rozpoznania majątkowego Europol prowadzi, współpracując bezpośrednio z krajowymi punktami kontaktowymi sieci CARIN. W ramach CARIN odbywa się międzynarodowa współpraca ekspercka dotycząca rozpoznania i lokalizowania korzyści pochodzących z działalności przestępczej. Współpraca ma charakter nieformalny, co oznacza jedynie, że nie została ona ustanowiona formalnie, lecz powstała via facti. Głównym celem CARIN jest zwiększenie efektywności działań służb policyjnych zmierzających do ustalenia nielegalnego majątku.

Z organizacyjnego punktu widzenia CARIN jest oparta na sieci krajowych punktów kontaktowych. Funkcję polskiego punktu kontaktowego CARIN pełni Wydział do Zwalczania Zorganizowanej Przestępczości Ekonomicznej CBŚ KGP. Współpraca w ramach sieci polega na wydawaniu i odbieraniu dyspozycji, doradzaniu, składaniu sprawozdań oraz wymianie informacji, przy czym współpraca w ramach CARIN nie ma charakteru obowiązkowego. Za koordynację współpracy w ramach sieci odpowiada Europol, który pełni tu również rolę sekretariatu CARIN.

Dla skutecznego zabezpieczenia mienia za granicą decydujące znaczenie ma szybka wymiana informacji między państwami. Z tego względu to właśnie Europol oraz krajowe biura łącznikowe przy Europolu umożliwiają wymianę informacji.

Współpraca w ramach CARIN zwiększa znacznie potencjał operacyjny w zakresie rozpoznania majątkowego za granicą wszystkich służb policyjnych zaangażowanych w omawiany system współpracy, dzięki zastosowaniu rozwiązania o charakterze sieciowym. Wartość dodana współpracy wynika tu z połączenia potencjału operacyjnego państw. Ważna jest tu możliwość wspólnego wykorzystania istniejących systemów krajowych i włączanie się do rozwiązań sieciowych bez konieczności dokonywania inwestycji.

Omawiany system współpracy został wprowadzony po specjalnej konferencji w październiku 2002 r. w Dublinie przez Europol i Irlandię. Jedną z rekomendacji pokonferencyjnych było utworzenie nieformalnej sieci współpracy w obszarach identyfikacji i odzyskiwania korzyści przestępczych. Uzgodniono, że nowa inicjatywa przybierze nazwę The Camden Assets Recovery Inter-Agency Network (w skrócie CARIN). W dniach 22–23 września 2004 r. w Hadze odbył się kongres założycielski CARIN, który stanowił oficjalne rozpoczęcie współpracy w ramach tej platformy[7]. Samo utworzenie CARIN zostało uzgodnione w 2004 r. przez Austrię, Belgię, Niemcy, Irlandię, Wielką Brytanię i Holandię[8].

Członkami sieci CARIN są: Australia, Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Gibraltar, Węgry, Guernsey, Irlandia, Włochy, Łotwa, Lichtenstein, Litwa, Luksemburg, Malta, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych — OLAF, Holandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja, Wielka Brytania, USA. Z siecią CARIN współpracują — na prawach obserwatorów — m.in.: Kanada, Chorwacja, Rosja, RPA, ONZ, Grupa EGMONT, Eurojust, Interpol, Monaco[9]. Obecnie przedmiotowa sieć współpracy skupia ekspertów z ponad 44 państw, terytoriów administracyjnych oraz organizacji międzynarodowych[10].

Z praktycznego punktu widzenia współpraca policyjna na platformie Europol–Carin jest prowadzona w dwóch wymiarach: formalnym i nieformalnym. Współpraca formalna obejmuje wymianę danych wywiadowczych oraz dokonywanie ustaleń policyjnych. W zależności od kręgu podmiotów współpracujących opiera się na Konwencji o Europolu lub innych umowach międzynarodowych.

Do przesłanek faktycznych warunkujących zainicjowanie sprawdzeń policyjnych we współpracy między państwami członkowskimi Europolu należą:

— podejrzenie ulokowania mienia pochodzącego z przestępstwa poza granicami państwa wnioskującego,

— podejrzenie, iż majątek pochodzi z działalności przestępczej należącej do mandatu Europolu,

— transgraniczny charakter działalności (co najmniej dwa państwa członkowskie Europolu),

— popełnianie przestępstw przez zorganizowane grupy przestępcze lub podejrzenie takiej sytuacji,

— konieczność wspólnego działania państw członkowskich ze względu na skalę, znaczenie i konsekwencje tych przestępstw.

W celu wdrożenia procedury rozpoznania majątkowego za granicą z wykorzystaniem omawianych narzędzi należy wypełnić specjalny formularz, tzw. Europol Asset Tracing Request (dalej: ESTR)[11].

Więcej w numerze..