2008 rok

Czy wykonywany zawód policjanta ma wpływ na kształtowanie własnej osobowości

kom. Sylwester Radzikowski
Komenda Powiatowa Policji w Kozienicach

Czy wykonywany zawód policjanta ma wpływ na kształtowanie własnej osobowości

Aby móc odpowiedzieć na zawarte w tytule artykułu pytanie, warto przyjrzeć się terminowi „osobowość”. Jak dotąd psychologowie nie ustalili wspólnej definicji osobowości, a co ambitniejsi tworzą własne teorie[1]. Jedni badacze zajmują się przejawami osobowości, które są wrodzone (np. temperament), inni koncentrują się na nabytych w ciągu życia postawach, rolach społecznych, ukierunkowaniach czy celach życiowych.
Termin „osobowość” pochodzi od łacińskiego słowa „persona”, co w starożytności oznaczało maskę aktora w roli granej na scenie[2]. Według słownika psychologicznego przez osobowość rozumie się „stały element postępowania właściwy danemu człowiekowi, to co charakterystyczne dla niego i odróżniające go od innych ludzi”[3]. Ludzie z jednej strony są podobni do siebie, mają wspólne cechy gatunkowe (np. budowa ciała, posługiwanie się mową), a zarazem różnią się pod wieloma względami (np. swoiste doświadczenia, zdolności, sposoby reagowania na określone sytuacje). Tak więc osobowość każdego człowieka ma inną strukturę, unikalny charakter. Niepowtarzalność, a zgoła odmienność, tworzą najoryginalniejszą cząstkę „ja” — zasadniczy zrąb osobowości człowieka. Wraz z dorastaniem jednostki „ja” osiąga dojrzałość funkcjonalną i stanowi stymulator dalszego rozwoju osobowości[4].
Niektórzy autorzy, np. J. Reykowski i W. Łukaszewski, wyrażają pogląd, że w skład struktury osobowości wchodzą dwa zasadnicze elementy: „ja” realne i „ja” idealne. „Ja” realne (jaki jestem) jest aktualnym, subiektywnym wyobrażeniem o sobie samym, jest to rezultat doświadczeń płynących z przeszłości bądź teraźniejszości. Natomiast „ja” idealne (jaki chciałbym być) ma charakter życzeniowy i ujmuje te cechy, które jednostka chciałaby posiadać[5].
W badaniach skoncentrowano się na przedstawieniu realnego obrazu policjantów i osób niezwiązanych z tym zawodem w kontekście poznania i wykazania różnic osobowości.

Problem badawczy

Główny problem badawczy sprowadza się do odpowiedzi na pytanie: czy i na ile wykonywanie zawodu policjanta wpływa na kształtowanie jego osobowości?
Weryfikacja głównego problemu badawczego nasuwa postawienie problemu pośredniego: czy istnieją różnice w realnym obrazie siebie w wybranych cechach osobowości policjantów i cywili?
W hipotezie podstawowej, będącej prognozą wyników badań, założono, że istnieje zależność między wykonywanym zawodem policjanta a preferowanym przez niego profilem osobowości. Skoro zawód policjanta jest ujmowany w kategoriach misji czy posłannictwa społecznego, to w zachowaniu policjantów powinny ujawnić się determinanty ściśle związane z czynnościami specyficznymi dla tego rodzaju służby.
Specyfika zawodu policjanta pozwala przypuszczać, że w zachowaniu stróżów prawa dostrzeżemy postępowania zgoła odmienne od grupy porównawczej, choćby większą skłonność do podejmowania ryzyka czy dążenie do osiągania celów. Tak więc pewne zachowania czy sposoby postępowania powinny odróżniać policjantów od osób niezwiązanych z tym zawodem.

Metoda badań

Do przeprowadzenia badań użyto narzędzia badawczego — testu przymiotnikowego ACL (Adjective Check List) H.G. Gougha i A.B. Heilbruna w tłumaczeniu Z. Płużek.
Test zawiera zestaw 300 określeń przymiotnikowych ujmujących przeróżne zachowania i postawy ludzkie. Zróżnicowana gama zastosowanych określeń stanowi niewątpliwą zaletę badań, co wpływa na elastyczność i neutralność procedury empirycznej oraz na wielowymiarowe możliwości wykorzystania. Zadaniem badanego było wybranie z listy testu i zaznaczenie z dowolnej liczby tych przymiotników, które go charakteryzują (jaki jestem).
Z uwagi na znaczną liczbę zastosowanych przymiotników, a co się z tym wiąże — możliwość zrozumienia ich znaczenia, test ten jest wykorzystywany w badaniach młodzieży oraz osób dorosłych.
Kierując się syntezą i uporządkowaniem informacji zawartych w opisie, wyodrębniono 37 skal tematycznych charakteryzujących dany wymiar, które podzielono na 5 grup[6].
Podział grupowy przedstawia się następująco:
Skale modus operandi (sposób wyrażania i opisywania siebie):

NCK — lista zaznaczonych przymiotników,
FAV — liczba przymiotników pozytywnych,
UFV — liczba przymiotników negatywnych,
COM — skala kontrolna.

Skale potrzeb w ujęciu koncepcji Murray’a:

ACH — potrzeba osiągnięć,
DOM — potrzeba dominacji,
END — potrzeba wytrwałości,
ORD — potrzeba porządku,
INT — potrzeba rozumienia siebie i innych,
NUR — potrzeba opiekowania się innymi,
AFF — potrzeba afiliacji,
HET — potrzeba kontaktów heteroseksualnych,
EXH — potrzeba zwracania na siebie uwagi,
AUT — potrzeba autonomii,
AGG — potrzeba agresji,
CHA — potrzeba zmian,
SUC — potrzeba wsparcia,
ABA — potrzeba poniżania się,
DEF — potrzeba podporządkowania.

Skale tematyczne:

CRS — gotowość poddania się poradnictwu,
SCN — samokontrola,
SCF — zaufanie do siebie,
PAD — przystosowanie osobiste,
ISS — idealny obraz siebie,
CPS —osobowość twórcza,
MLS — przywództwo,
MAS — męskość,
FEM — kobiecość.

Skale analizy tranakcyjnej oparte na koncepcji Berne’a:

CP — krytyczny rodzic,
NP — opiekuńczy rodzic,
A — dorosły,
FC — swobodne dziecko,
AC — przystosowane dziecko.

Skale inteligencji — oryginalności oparte na koncepcji Welsha:

A1 — wysoka oryginalność i niska inteligencja,
A2 — wysoka oryginalność i wysoka inteligencja,
A3 — niska oryginalność i niska inteligencja,
A4 — niska oryginalność i wysoka inteligencja.

W badaniu wzięło udział 30 policjantów (w służbie stałej) i 30 osób niezwiązanych z tym zawodem. Badani byli w wieku średniej dorosłości i pochodzili ze środowiska miejskiego. Kryterium doboru badanych to: mężczyźni (ojcowie w obydwu przypadkach) żyjący w rodzinach pełnych, posiadający dzieci w okresie adolescencji. Kilkunastoletni staż małżeński stawiał ich w dobrym świetle — doświadczenia osobiste, zawodowe oraz wypracowany i unormowany system rodzinny. W obydwu grupach mężczyźni legitymowali się przynajmniej średnim wykształceniem, a badani z grupy porównawczej byli związani stosunkiem pracy.
Osoby badane wykazały dużą aprobatę wobec czynności empirycznych i zainteresowanie nimi.

Więcej w numerze...