2008 rok

Policyjna dydaktyka zadaniowa — struktura, cechy i wybrane uwarunkowania

podkom. Piotr Gawroński
Wyższa Szkoła Policji

Policyjna dydaktyka zadaniowa — struktura, cechy i wybrane uwarunkowania

Szkolnictwo policyjne jest zespołem instytucji dydaktycznych powołanych do realizacji zadań związanych z wyposażaniem funkcjonariuszy Policji w określone kwalifikacje i kompetencje zawodowe. Jednym z najważniejszym zadań jednostek szkoleniowych Policji jest przygotowanie policjantów do efektywnego wykonywania obowiązków służbowych związanych m.in. z:

1) ochroną życia i zdrowia ludzi oraz ich mienia,
2) wykrywaniem i ograniczaniem przestępstw oraz zachowań aspołecznych osób przynależących do formalnych i nieformalnych grup społecznych,
3) przeprowadzaniem skutecznie postępowań przygotowawczych,
4 eliminowaniem zorganizowanych grup przestępczych,
5) prowadzeniem działań profilaktycznych w środowiskach patologicznych oraz w grupach ryzyka[1].

Osiąganie powyższych założeń ustawowych jest uzależnione od wielu czynników. Jednym z nich jest prawidłowe wykorzystanie cech dydaktyki zadaniowej w procesie szkolenia i doskonalenia zawodowego funkcjonariuszy Policji.
Zdaniem C. Maziarza dydaktyka zadaniowa jest pewną koncepcją dydaktyczną, która kieruje poznawczą działalnością uczącego się podmiotu i wyznacza tok dydaktycznej pracy nauczyciela. Polega na kierowaniu procesem nauczania-uczenia się za pomocą specjalnie dobranych zadań dydaktycznych, które wyznaczają kierunek procesu kształcenia, współokreślają dobór treści, organizację środowiska pedagogicznego (andragogicznego) oraz metodykę nauczania-uczenia się[2].
Dydaktyka zadaniowa, opierając się na podstawach teoretycznych psychologii poznawczej, zwłaszcza psychologicznej teorii czynności ludzkich m.in. T. Tomaszewskiego[3] i J. Kozieleckiego, pedagogicznej teorii kształcenia wielostronnego W. Okonia[4], umożliwia efektywną internalizację norm i wartości zawodowych, w tym przypadku elementów kultury służby w Policji. Zadanie dydaktyczne w tej koncepcji nabiera wyjątkowego znaczenia. Dzięki psychologiczno-pedagogicznej podbudowie staje się ono formą czynności, mechanizmem regulującym i sterującym działalnością podmiotu, natomiast proces dydaktyczny — dynamicznym układem operacji zmierzających do wywołania relatywnie trwałych zmian w obszarach osobowości słuchacza (ucznia).
Zadaniowy model organizacji procesu kształcenia wykorzystywany w systemie szkolnictwa policyjnego umożliwia nabywanie, modyfikowanie i odświeżanie kompetencji zawodowych funkcjonariuszy Policji. Wyzwala on aktywność słuchacza. Kształtuje nawyki postępowania służbowego i poczucie odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Wdraża kursantów do samokształcenia, które — zdaniem J. Maciejewskiego — jest najwyższą, najbardziej efektywną i naturalną formą zdobywania wiedzy, rozwijania zdolności i kształtowania umiejętności.[5] Przygotowuje policjantów do działania zespołowego oraz indywidualnego.
Mając na uwadze powyższe, dydaktyka zadaniowa jest jednym z rodzajów dydaktyki szczególnej ze względu na:

— podmiot, który uczestniczy w procesie nauczania (obejmuje swoim oddziaływaniem przedstawicieli różnych struktur policyjnych),
— rodzaj treści kształcenia (akty prawne ogólnodostępne: ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, decyzje oraz dokumenty normatywne — operacyjne oraz stricte wewnętrzne, posiadające określoną cechę niejawności, stanowią konstytutywną podbudowę przedmiotową),
— formy realizacji procesu dydaktycznego (szkolenia i doskonalenia zawodowe wypełniają kategorię form kształcenia zawodowego oraz implikują charakterystyczną dla dydaktyki służb mundurowych metodykę nauczania).

Istotą analizowanego modelu kształcenia zawodowego jest przygotowywanie funkcjonariuszy do poprawnego wykonywania czynności służbowych przez stawianie im różnych, wynikających z treści aktów prawnych zadań dydaktycznych.
Dydaktyka szkolnictwa policyjnego posiada określoną strukturę. Przybliżymy jej elementy, choć niektóre z nich zostały już wymienione powyżej.

1. Podmioty środowiska dydaktycznego. Do kategorii osobowej struktury dydaktyki zadaniowej zaliczamy:
— odbiorców organizacji i realizacji form kształcenia zawodowego: słuchaczy, kursantów, uczestników konferencji, seminariów, sympozjów i innych rodzajów przedsięwzięć edukacyjnych. Przynależność do określonej formy szkolenia oraz rodzaj treści nauczania są podstawowymi kryteriami różnicującymi słuchaczy i przyporządkowującymi im określone role i zadania dydaktyczne,
— nauczycieli stacjonarnych, stowarzyszonych oraz prelegentów, na których spoczywa obowiązek poprawnego przeprowadzenia procesu dydaktycznego warunkującego asymilację wartości i norm kultury służby w Policji oraz przygotowania policjantów do efektywnego funkcjonowania w organizacji hierarchicznie podporządkowanej,
— osoby zaplecza logistycznego, które przygotowują, organizują, nadzorują oraz oceniają realizację procesów nauczania na różnych poziomach i formach szkolenia.

2. Przedmiot postępowania dydaktycznego. Treści dydaktyczne stanowią aspekt merytoryczny (aksjologiczno-teleologiczny) procesu kształcenia. Mają postać zadań dydaktycznych. Źródłem treści procesu nauczania zawodowego są przepisy prawa, które wyznaczają zakres działania, sposób postępowania, kierunek aktywności służbowej funkcjonariusza oraz determinują kształt sformalizowanej socjalizacji zawodowej. Jakie etapy charakteryzują proces przeobrażania przepisu prawnego, który jest ustawowym źródłem obowiązków i powinności służbowych policjanta, w zadanie dydaktyczne? Schemat przekształcania przepisu aktu normatywnego w zadanie dydaktyczne przebiega następująco: konkretny przepis prawny –> zespół czynności prawnych –> ogólny cel dydaktyczny –> układ szczegółowych celów dydaktycznych –> układ generalnych zadań dydaktycznych –> konkretne zadanie dydaktyczne (szczegółowe). Przykład praktyczny: przeprowadzenie kontroli pojazdu (konkretne normatywne zadanie) –> zespół komplementarnie powiązanych ze sobą różnych czynności policyjnych, w tym przypadku: prewencyjnych, komunikacyjnych, techniczno-taktycznych z uwzględnieniem przepisów prawa wykroczeń (układ czynności prawnych) –> słuchacz zawodowego szkolenia podstawowego przeprowadzi kontrolę pojazdu w ruchu drogowym, wykorzystując odpowiednie instrumenty materialne (środki łączności, narzędzia systemów informatycznych policji) oraz odpowiednią do rodzaju i formy kontroli taktykę postępowania zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa –> słuchacz podstawowego szkolenia zawodowego sporządzi właściwie dokumentację kontrolowanego pojazdu w ruchu drogowym, wykorzystując odpowiednie druki dokumentów zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa policyjnego, prawa o ruchu drogowym oraz prawa wykroczeń (wybrany cel szczegółowy) –> słuchacz piątej grupy dydaktycznej podstawowego szkolenia zawodowego realizowanego w Wyższej Szkole Policji w Szczytnie przeprowadzi właściwie postępowanie mandatowe, wykorzystując odpowiednie druki mandatowe zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

3. Procesy adaptacji zawodowej. Realizowane są za pomocą dwóch instrumentów: nauczania przez cele, w którym cel jest jednocześnie skutkiem i środkiem oraz uczenia się przez osiąganie założonych postulatów, w którym słuchacz samodzielnie formułuje cel i wybiera (projektuje metodę) sposób jego osiągnięcia. Zdaniem K. Augustyniaka i innych autorów opracowania dydaktycznego dotyczącego wybranych problemów szkolenia policyjnego, cele szkoleniowe realizowane w procesie nauczania są specyficznym przełożeniem zadań i czynności służbowych policjanta na czynności szkoleniowe. Każdemu zadaniu, pojedynczej czynności odpowiada sformułowany cel dydaktyczny[6]. Efektywność procesu nauczania przez cele zależy w dużym stopniu od poprawności i prawidłowości przełożenia zadania ustawowego na konstrukcję dydaktyczną. Jeżeli cel dydaktyczny został sformułowany zgodnie z zasadami teleologii kształcenia zawodowego, tym większe są szanse na doświadczenie powodzenia dydaktycznego. Procesy kształcenia dydaktyki zadaniowej, w które formalnie „uwikłany” jest słuchacz, pełnią wiele wartościowych funkcji. Obok tych klasycznych, związanych z przekazywaniem specjalistycznej, użytecznej wiedzy i umiejętności radzenia sobie z pokonywaniem problemów służbowych, „wyzwalają” w słuchaczu niezależną aktywność poznawczą. „Poszukiwanie” jest swoistą cechą nauczania modułowego, które obecnie realizuje dydaktyka policyjna. Sprzyja to konstruktywnemu, krytycznemu poznaniu. Zdaniem M. Sznycera wykorzystanie nauczania modułowego w szkolnictwie służb państwowych sprzyja „wysokiej jakości kształcenia, elastyczności nauczania oraz mobilności”[7].

4. Specyficzne formy i metody kształcenia. Słuchacze uczestniczą w zawodowym szkoleniu podstawowym, w zawodowym szkoleniu podstawowym po służbie kandydackiej, w szkoleniu dla absolwentów szkół wyższych i w różnych rodzajach doskonalenia zawodowego. W powyższych formach edukacji policyjnej w celu realizacji ustawowych zadań wykorzystuje się przede wszystkim metody aktywizujące i poszukujące (symulację, pokaz, studium przypadku, odgrywanie ról). Zdaniem A. Borkowskiej metody aktywizujące „pobudzają do czynnego uczestnictwa w procesie uczenia się, samodzielnego i twórczego wykorzystania wiedzy i umiejętności, dochodzenia do nowych praw i rozwiązań. Wpływają także na znaczne zwiększenie motywacji do nauki i zainteresowanie treściami szkolenia. Im bardziej człowiek tkwi w centrum tego, w czym uczestniczy, im większy ma wpływ na kształtowanie okoliczności, które mają wpływ także na niego, im bardziej jego uczestnictwo wynika z jego własnych potrzeb, tym efekt szkolenia jest trwalszy”[8]. W zadaniowym modelu kształcenia zawodowego stosuje się również w określonych przypadkach, najczęściej związanych z kształtowaniem kompetencji intelektualnych słuchacza, klasyczne metody nauczania (wykład, pogadankę, dyskusję, seminarium).

Więcej w numerze...