2007 rok

Lokalne ośrodki wsparcia. Pilotażowy program Ministerstwa Sprawiedliwości dotyczący pomocy ofiarom przestępstw.

dr hab. Tadeusz Cielecki
prof. Wyższej Szkoły Policji

Lokalne ośrodki wsparcia. Pilotażowy program Ministerstwa Sprawiedliwości dotyczący pomocy ofiarom przestępstw.

Problematyka wiktymizacji kryminalnej i jej ofiar od lat 70. jest przedmiotem uwagi ONZ i Rady Europy¹. W stosunku do rozwiązań przyjętych przez większość państw demokratycznych Polska ma znaczne opóźnienia. Ich ilustracją jest reakcja Polski na Europejską konwencję o kompensacji dla ofiar przestępstw popełnionych z użyciem przemocy z 24 listopada 1983 r. Polska jej nie ratyfikowała, natomiast z inspiracji i pod patronatem Ministerstwa Sprawiedliwości powołano 7 listopada 1985 r. Fundację Pomocy Ofiarom Przestępstw. Szczupłe środki tej fundacji pozwalały na udzielenie pomocy finansowej około 150 ofiarom przestępstw rocznie². Jeszcze w 1997 r. w uzasadnieniu do projektu kodeksu karnego napisano, że ratyfikacja nie była możliwa ze względu na trudną sytuację finansową państwa³. W kwietniu 2001 r. wniesiono projekt ustawy o pomocy dla ofiar przestępstw z użyciem przemocy. Prace toczyły się ze zmiennym szczęściem do 7 lipca 2005 r., tj. do dnia przyjęcia ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych⁴. Widoczny jest wieloletni opór w rozwiązywaniu problematyki pomocy ofiarom przestępstw zgodnie ze standardami Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1985 r., wielu zaleceń Komitetu Ministrów Rady Europy z lat 80. i 90., decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z 2001 r. oraz Europejskiego Forum Służb dla Ofiar. Doprowadziło to do upadku kilku inicjatyw społecznych rozwiązania problemu.
Ministerstwo Sprawiedliwości od 1999 r. było patronem i inspiratorem wielu działań na rzecz ofiar przestępstw: uchwalenia i opublikowania Polskiej karty praw ofiary⁵, ustanowienia Dnia Ofiar Przestępstw — 22 lutego, powołania Ogólnopolskiego Forum na rzecz Ofiar Przestępstw, kilkunastu konferencji międzynarodowych, sesji naukowych, warsztatów, publikacji i inicjatyw ustawodawczych. Szczególne znaczenie miały sesje naukowe pobudzające określone środowiska zawodowe lub eksponujące najważniejsze problemy: prokurator a ofiara przestępstwa, sędzia a ofiara przestępstwa, adwokat a ofiara przestępstwa, Policja a ofiara przestępstwa, dziecko pod parasolem prawa, poradnictwo prawne i obywatelskie, zapobieganie — jak pomóc sobie samemu w sytuacji zagrożenia, sytuacja ofiar przestępstw w Polsce dzisiaj i jutro — stan faktyczny i pożądane kierunki zmian⁶. Od początku w pracach ministerstwa, konferencjach i sesjach naukowych w zarządzie Ogólnopolskiego Forum na rzecz Ofiar Przestępstw uczestniczyli policjanci⁷. Równolegle do zmian ustawodawstwa karnego w sprawie poprawy sytuacji pokrzywdzonego następował proces regulacji postępowania policjantów wobec ofiar przestępstw. Wskazać tu należy m.in.: Policyjny program wspomagania ofiar przestępstw z 14 września 2001 r., a także regulacje dotyczące metodyki czynności dochodzeniowo-śledczych służb policyjnych, służby dzielnicowych i programu „Niebieskie Karty”⁸.
Zwieńczeniem wieloletniego dostosowywania prawa polskiego do standardów międzynarodowych powinno się stać opracowanie i wniesienie do Sejmu projektów ustawy o pomocy ofiarom przestępstw oraz przyjęcie projektu krajowego programu pomocy ofiarom przestępstw w Polsce. Prace nad nimi, ze zmienną intensywnością, trwają od kilku lat. Modelowe rozwiązanie dotyczące udzielania pomocy ofiarom przestępstw już w Polsce funkcjonuje, od 2005 r., określając zadania w przeciwdziałaniu przemocy domowej i może być wzorem całościowego rozwiązania problemu⁹.
Diagnoza aktualnego stanu prawnego, organizacyjnego i instrumentalnego pozwala na przyjęcie tezy o braku systemu pomocy ofiarom przestępstw w Polsce, pomimo funkcjonowania wielu instytucji i organizacji mających jako podstawowe lub jedno z wielu zadań udzielanie pomocy ofiarom. Autonomiczność i brak koordynacji, wątła komunikacja, mizerne współdziałanie, niedostateczne finansowanie, różny poziom profesjonalizmu i kompetencji, krzyżujące się kompetencje, podziały resortowe oraz stopni administracji publicznej powodują znaczną rozpiętość dostępu i poziomu świadczeń możliwych do uzyskania przez ofiary różnych przestępstw. Problem ilościowy pomocy może dotyczyć od 1 do 3 milionów ofiar w Polsce przy uwzględnieniu jasnej i ciemnej liczby przestępstw. Widoczne jest również zróżnicowanie zakresu, poziomu profesjonalizmu i efektywności pomocy — w zależności od tego, jaki podmiot jej udziela: wyspecjalizowana jednostka państwowa lub społeczna czy instytucje i organizacje zajmujące się udzielaniem pomocy na marginesie swoich podstawowych zadań. Podstawowym ogniwem pomocy ofiarom przestępstw jest Policja.

więcej w numerze...

. Np. można wskazać: Rezolucję 40/34 Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 29 listopada 1985 r.; Deklarację podstawowych zasad sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć władzy; Przewodnik dla praktyków w sprawie wdrażania deklaracji podstawowych zasad sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć władzy — załącznik do noty Sekretarza Generalnego z 7 czerwca 1990 r. (A/CONF.144/20); Europejską konwencję z 24listopada 1983 r. o kompensacji dla ofiar przemocy popełnionych z użyciem przemocy; Zalecenia nr R (85)11 Komitetu Ministrów Rady Europy z 28 czerwca 1985 r. w sprawie pozycji ofiary w ramach prawa i procesu karnego; Zalecenia nr R (87)21 Komitetu Ministrów Rady Europy z 17 września1987 r. w sprawie pomocy dla ofiar i zapobiegania wiktymizacji; Zalecenia nr R (99)11 Komitetu Ministrów Rady Europy z 15 września 1999 r. dotyczące mediacji w sprawach karnych; Decyzję ramową Rady Unii Europejskiej 2001/220/ JI/1 z 15marca 2001 r. o pozycji ofiary w postępowaniu karnym.
. J. Malec, „Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich — Materiały”, Raport nr 45 — sytuacja ofiar przestępstw w Polsce, s. 125.
. Nowe kodeksy karne — 1997 r. z uzasadnieniem, Warszawa 1997, s. 147.
. DzU nr 169, poz. 1415.
. Polska karta praw ofiary, Wydawnictwo Ministerstwa Sprawiedliwości — Warszawa 1999 r.; Polska Karta Praw Ofiary, Wydawnictwo Komendy Głównej Policji — Warszawa 2000 r.
. Poszanowanie godności ofiar przestępstw, T. Cielecki (red.), Legionowo 2002 r.
. Kartę praw ofiary przygotowali policjanci: T. Cielecki, J. Strzeliński, Z. Żaroń, w zarządzie forum pracowali: J. Bukała, T. Cielecki, W. Marek.
. Zarządzenie nr 1426 komendanta głównego Policji z 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonania czynności dochodzeniowo- -śledczych przez służby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców, Dz. Urz. KGP z 2005 r., nr 1, poz. 1; zarządzenie nr 528 komendanta głównego Policji z 6 czerwca 2007 r. w sprawie form i metod wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierowania rewirem dzielnicowych, Dz. Urz. KGP nr 12, poz. 95; zarządzenie komendanta głównego Policji z 31 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu przeprowadzania interwencji domowej wobec przemocy w rodzinie pod nazwą „Niebieskie Karty”, Dz. Urz. KGP nr 14, z późn. zm.
. Ustawa z 29 lipca 2005 r., DzU nr 180, poz. 1493 oraz „Krajowy program przeciwdziałania przemocy w rodzinie na lata 2006–2016”.