2007 rok

Wniosek o ukaranie składany przez funkcjonariusza Policji - teoria i praktyka

podinsp. dr Izabela Nowicka
Wyższa Szkoła Policji

Wniosek o ukaranie składany przez funkcjonariusza Policji - teoria i praktyka

"Pojawienie się instytucji wniosku o ukaranie miało zasadniczy związek z przekształceniem inkwizycyjnego postępowania karno-administracyjnego w postępowanie skargowe. Ustawa z 15 grudnia 1951 r. o orzecznictwie karno-administracyjnym (DzU nr 66, poz. 454 z 1951 r.) stanowiła w art. 17, że podstawę do wszczęcia postępowania stanowi zawiadomienie władzy, urzędu, instytucji państwowej i społecznej, jednostki gospodarki uspołecznionej, pokrzywdzonego lub innej osoby. Ustawodawca wprowadził w ten sposób zasadę actio popularis, choć budziło zastrzeżenie niezbyt trafne określenie zawiadomienia[1]" . "Nowelizacja ustawy o orzecznictwie karno-administracyjnym z 1958 r. (DzU nr 77, poz. 396) skorygowała to sformułowanie, zastępując je zwrotem "wniosek o ukaranie". Od tego czasu instytucja wniosku o ukaranie zagościła na trwałe w polskim prawie karno-administracyjnym [2]" .
Wszczęcie postępowania w sprawach o wykroczenia zostało oparte na zasadzie skargowości. Według niej wszczęcie postępowania następuje jedynie na żądanie uprawnionego podmiotu, które z kolei przybiera postać wniosku o ukaranie [3]. Podstawą wszczęcia postępowania w sprawach o wykroczenia jest złożenie skargi, czyli wniosku o ukaranie. Wynika stąd, iż "wniosek o ukaranie jest aktem woli w przedmiocie ścigania i ukarania sprawcy wykroczenia" [4].
Zasadnicza zmiana statusu wniosku o ukaranie nastąpiła w kodeksie z 2001 r. Przestał on pełnić rolę actio popularis, czyli wniosku o ukaranie, który mógł złożyć każdy niezależnie od stopnia zainteresowania sprawą, a w szczególności od tego, czy był pokrzywdzony danym wykroczeniem [5].
Obecnie, zgodnie z treścią § 1 art. 57 k.p.w. podstawę do wszczęcia postępowania stanowi wniosek o ukaranie złożony przez organ uprawniony do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego w danej sprawie, a w wypadkach określonych w art. 27 § 1 i 2 także wniosek złożony przez pokrzywdzonego. Rozpoczęcie zatem postępowania przed sądem nadal opiera się na zasadzie skargowości. Wniesienie wniosku o ukaranie należy traktować jako swoiste oświadczenie woli o charakterze postulującym, kierowane do sądu przez oskarżyciela publicznego, oparte na faktach, które według niego są wystarczające do zainicjowania postępowania sądowego [6].

Organy uprawnione do wniesienia wniosku o ukaranie

Organem uprawnionym do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego, zgodnie z art. 17 i 18 k.p.w., może być: policja ( art. 17 § 1 k.p.w.), inspektor pracy (art. 17 § 2 k.p.w.), prokurator (art. 18 k.p.w.), organ administracji rządowej lub samorządowej, organ kontroli państwowej i kontroli samorządu terytorialnego, straż gminna (miejska) (art. 17 § 3 k.p.w.) oraz inna instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, której Rada Ministrów nadała uprawnienia oskarżyciela publicznego (art.17 § 4)[7] . Należy przy tym zastrzec, że o każde wykroczenie , co do zasady, wniosek o ukaranie może wnieść policja[8] i prokurator; inspektor pracy w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonym w kodeksie pracy, a także w sprawach o inne wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej, w przypadku zaś podmiotów określonych w art. 17 § 3 i 4 k.p.w. mogą one wnieść wniosek, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły wykroczenie.
W sprawach przed sądami wojskowymi wniosek o ukaranie może złożyć jedynie prokurator wojskowy (art. 85 § 2 k.p.w.).
Oprócz tego wniosek o ukaranie, jak już wspomniano, może wnieść pokrzywdzony na podstawie art. 27 k.p.w. Może on samodzielnie wnieść wniosek o ukaranie, wstępując w uprawnienia oskarżyciela posiłkowego w następujących sytuacjach:
- w sprawach o wykroczenia ścigane na żądanie pokrzywdzonego (art. 27 § 1 k.p.w.). W tym wypadku wniosek o ukaranie nie musi dla swej skuteczności prawnej być opatrzony żądaniem pokrzywdzonego. Wniosek o ukaranie złożony przez oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia ścigane na żądanie pokrzywdzonego wymaga uzyskania przez niego żądania od osoby uprawnionej. Może być ono złożone na piśmie lub ustnie do protokołu (art. 6 §1 in fine k.p.w.). Brak udokumentowanego żądania skutkuje zaistnieniem przesłanki ujemnej względnej, uniemożliwiającej wszczęcie postępowania (art. 5 § 1 pkt 9 k.p.w.);
- w sprawach o inne wykroczenia, jeżeli w ciągu miesiąca od powiadomienia o wykroczeniu organu uprawnionego do występowania w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego nie zostanie on powiadomiony o wniesieniu przez ten organ wniosku o ukaranie lub zostanie zawiadomiony o tym, że czynności wyjaśniające nie dostarczyły podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie (art. 27 § 2 k.p.w) .[9]
Z powyższego wynika, że w praktyce najczęściej inicjatorem postępowania będzie policja.
Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 r. nie zawiera również rozwiązania polegającego na konieczności pośrednictwa określonych podmiotów przy składaniu wniosku przez osobę fizyczną. Dotyczyło to nie wszystkich popełnionych wykroczeń, ale tzw. czynów przepołowionych. Wymagało to od organu pośredniczącego oceny prawnej i faktycznej wniosku o ukaranie, w ramach której musiał on zbadać:
a) spełnienie wymogów formalnych wniosku o ukaranie (art. 21 § 1 dawnego k.p.w.);
b) zasadność postawionego we wniosku zarzutu pod względem:
- prawnym - tj. czy opisany czyn stanowi wykroczenie,
- faktycznym - rodzaj dowodów w sprawie, ich zakres i właściwa ich dokumentacja;
c) wskazanie wartości materialnej przedmiotu wykroczenia, wysokości wyrządzonej szkody;
d) trafność kwalifikacji prawnej czynu.
Do zadań policji w tej dziedzinie należało także:
- wpisanie powyższego wniosku o ukaranie do Rejestru Spraw o Wykroczenia w terminie 3 dni od jego wpływu,
- przesłanie go z pismem przewodnim do właściwego kolegium.
Wniosek o ukaranie zakreśla ramy oskarżenia, zarówno podmiotowe, jak i przedmiotowe (co do osoby obwinionego i zarzucanego mu czynu). Oznacza to, że sąd może orzekać tylko o czynach wskazanych we wniosku o ukaranie. Nie można rozszerzyć oskarżenia na inne czyny popełnione przez tego samego obwinionego, jeżeli nie zostały mu one zarzucone we wniosku o ukaranie ani też na inne osoby, które współdziałały z obwinionym w popełnieniu zarzucanego mu czynu, jeżeli nie skierowano przeciwko nim wniosku o ukaranie. Na osoby współdziałające ze sprawcą (współsprawców, podżegaczy, pomocników) należy sporządzić odrębne wnioski o ukaranie.
Pamiętać przy tym należy, iż wniesienie wniosku o ukaranie skutkuje także zmianą sytuacji prawnej sprawcy wykroczenia. Z osoby względem której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie (art. 54 § 6 k.p.w.) staje się on obwinionym, czyli stroną postępowania z jej prawami i obowiązkami ( art. 20 § 1 k.p.w. - obwinionym jest osoba, przeciwko której wniesiono wniosek o ukaranie w sprawie o wykroczenie).
Ustawodawca nie określa, w jakim przypadku uprawniony podmiot ma wystąpić z wnioskiem o ukaranie. Zatem można byłoby powiedzieć, że może wystąpić z nim zawsze, w przypadku naruszenia norm prawa materialnego (kierując się jednak zasadami celowości oraz preferencji środków pozakarnych. Jednakże śmiem twierdzić, iż obecny kodeks postępowania na skutek wprowadzenia obligatoryjności czynności wyjaśniających przez policję sformalizował kwestię wniesienia wniosku o ukaranie. Cele bowiem wyznaczone przepisem art. 54 § 1 k.p.w. dla czynności wyjaśniających jako zebranie danych niezbędnych do sporządzenia wniosku o ukaranie lub sprawdzenia danych w takim wniosku zawartych sugerują, iż mamy tu do czynienia z ukierunkowaniem postępowania w sprawach o wykroczenia na zasadę legalizmu.
........................

[więcej w numerze}

--------------------------------------