2006 rok

Karczmarczyk

podinsp. Michał Karczmarczyk
Wyższa Szkoła Policji

„Użycie broni” a jej „wykorzystanie”

W dniu 22 lipca 2005 r. ogłoszony został tekst rozporządzenia Rady Ministrów z 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postępowania przy użyciu broni palnej przez policjantów oraz zasad użycia broni palnej przez oddziały i pododdziały zwarte Policji (DzU nr 135, poz. 1132), który to przepis zastąpił rozporządzenie Rady Ministrów z 5 marca 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad i warunków użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagrożenia bezpieczeństwa lub niebezpiecznego zakłócenia porządku publicznego oraz zasad użycia broni palnej przez te jednostki. Następstwem każdej zmiany aktu prawnego powinno być jego udoskonalenie i eliminowanie trudności mogących wystąpić w interpretacji. Wydaje się jednak, że w opisywanym wypadku sytuacja taka nie ma miejsca. Nowe rozporządzenie nie zawiera bowiem definicji użycia broni palnej przez policjanta, która w akcie zastąpionym brzmiała: Przez użycie broni palnej rozumie się oddanie strzału w kierunku osoby w celu jej obezwładnienia, po wyczerpaniu trybu postępowania określonego w § 3 (1). Definicja ta w sposób bardzo czytelny wskazywała, że użycie ostatecznego środka przymusu bezpośredniego przez policjanta może nastąpić:
— tylko poprzez oddanie strzału,
— jedynie wobec człowieka (a nie innego podmiotu lub
przedmiotu),
— tylko w celu obezwładnienia,
— po wyczerpaniu określonego trybu postępowania.
W dniu 16 sierpnia 2005 r. Zakład Służby Prewencyjnej Wyższej Szkoły Policji zwrócił się do Biura Prawnego KGP o interpretację użycia broni palnej przez policjantów, mając na względzie brak takiej definicji w rozporządzeniu Rady Ministrów z 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postępowania przy użyciu broni palnej przez policjantów oraz zasad użycia broni palnej przez oddziały i pododdziały zwarte Policji. Swoje stanowisko Biuro Prawne zaprezentowało w piśmie nr PP 1891/1802/05/RL z 6 września 2005 r., stwierdzając, że przytoczenie takiej definicji w cytowanym rozporządzeniu było zbędne. Według opinii Biura Prawnego w dalszym ciągu za użycie broni palnej należy rozumieć oddanie strzału w kierunku osoby w celu jej obezwładnienia, warunki zaś i sposób postępowania policjantów przy użyciu broni palnej w przedmiotowym rozporządzeniu określono szczegółowo i jednoznacznie. Prawdą jest, że rozporządzenie, którego podstawą jest ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, zawiera zwrot (ale nie definicję) „użycie broni palnej”, ograniczając stosowanie tego środka jedynie wobec osób, gdyż mówi o tym 45 art. 17 ust. 4 wymienionej ustawy. Definicja użycia broni palnej powinna jednak zostać w nim zamieszczona choćby ze względu na cel i sposób stosowania tego środka — „obezwładnienie osoby, zastosowanie odpowiedniego trybu postępowania policjanta”, bez potrzeby uciekania się do interpretacji tej czynności (użycia broni).
Zarówno w treści ustawy o Policji, jak też przepisu wykonawczego do niej nie ma już jednak mowy o tym, że policjant w ramach wykonywania czynności służbowych w celu ochrony życia, zdrowia lub mienia może wykorzystywać broń palną wobec innych niż człowiek obiektów. Przykładem może być oddanie strzału w stronę atakującego policjanta lub inną osobę agresywnego psa, strzelanie do opon pojazdu lub w blok silnika w celu jego zatrzymania i uniemożliwienia dalszej jazdy osobie, która, prowadząc pojazd pod wpływem alkoholu, zagraża w sposób oczywisty bezpieczeństwu innych osób. Praktyka dowodzi, że — mimo braku właściwego zapisu w ustawie o Policji czy też aktach wykonawczych — policjanci wykorzystywali (a nie używali) broń palną w różnych sytuacjach na podstawie innych aktów prawnych. Przykładem niech będzie ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, zezwalająca policjantowi na uśmiercenie zwierzęcia za pomocą broni palnej w celu zakończenia jego cierpień (2). Należy jednak dodać, iż ta sama ustawa nie zezwala jednak policjantom na uśmiercenie za pomocą broni palnej zwierzęcia na skutek jego nadmiernej agresywności powodującej bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego, a także dla zwierząt hodowlanych lub dziko żyjących. W tym wypadku zwierzę może być uśmiercone na podstawie zgody właściciela, a w razie braku jego zgody — na podstawie orzeczenia lekarza weterynarii (3), lecz w ustawie nie sprecyzowano sposobu, w jaki ta czynność miałaby zostać wykonana. Przedmiotowa ustawa nie przewiduje więc możliwości uśmiercenia przez policjanta za pomocą broni palnej jakiegokolwiek zwierzęcia w wypadku jego nadmiernej agresywności powodującej bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego. Jest to jednak możliwe w stanie wyższej konieczności (4).

....(więcej w numerze)

1 § 3.1. Policjanci przed użyciem broni palnej są obowiązani:
1) po uprzednim okrzyku „Policja” wezwać osobę do zachowania się zgodnego z prawem, a w szczególności do natychmiastowego porzucenia broni lub niebezpiecznego narzędzia, zaniechania ucieczki, odstąpienia od bezprawnych działań lub użycia przemocy;
2) w razie niepodporządkowania się wezwaniom określonym w pkt 1, zagrozić użyciem broni palnej, wzywając: „Stój — bo strzelam”;
3) oddać strzał ostrzegawczy w górę, jeżeli wezwania określone w pkt 1 i 2 okażą się bezskuteczne.
2. Przepisów ust. 1 nie stosuje się w sytuacjach, o których mowa w art. 17 ust. 1 pkt 1, 3, 5 i 8 ustawy, a także w innych przypadkach, gdy z zachowania osoby posiadającej broń lub niebezpieczne narzędzie wynika, że wszelka zwłoka groziłaby bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia ludzkiego.
3. Użycie broni palnej w sytuacji, o której mowa w ust. 2, musi być poprzedzone okrzykiem „Policja”.
2 Art. 33 ust. 1, 3, 4 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt.
3 Tamże, art. 33 ust. 2.
4 Patrz art. 26 § 1 i 2 ustawy z 6 czerwca 1997 r. — Kodeks karny (wyłączenie odpowiedzialności karnej).