2006 rok

Gorazdowski-Trela

dr Krzysztof Gorazdowski
Uniwersytet Szczeciński

mł. insp. Andrzej Trela
Komenda Główna Policji

Czy czujemy się bezpiecznie? (badanie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców woj. zachodniopomorskiego, październik–listopad 2004)*

Analiza statystyk kryminalnych nie pozwala na pełne określenie rozmiarów przestępczości. Dane statystyk kryminalnych mogą jedynie stanowić wskaźnik przestępczości ujawnionej, a nie przestępczości rzeczywistej. Stąd niezwykle istotne staje się zadanie pozyskania informacji o przestępczości w różny sposób. Najczęściej stosowaną metodą badawczą zbierania danych dotyczących przestępczości nieujawnionej jest wywiad przeprowadzony według standaryzowanego kwestionariusza. Odpowiedzi na pytania respondenci udzielają w bezpośredniej rozmowie, pisemnie lub telefonicznie. Zwykle poszukiwane są odpowiedzi na trzy pytania: czy respondent w określonym czasie był sprawcą przestępstw oraz czy były one ujawnione (badania typu self-report), czy respondent w określonym czasie stał się ofiarą przestępstwa oraz czy zostało ono zgłoszone policji (survey wiktymizacyjny), a także czy respondent wie o przestępstwach popełnionych przez inne osoby. Każda ze stosowanych metod ma swoje wady i zalety. Badanie wiktymizacyjne obejmuje informacje nie o przestępstwach, lecz o ich ofiarach, jeśli zatem w wyniku przestępstwa zostanie pokrzywdzona większa liczba osób, należy się liczyć z tym, że każda z nich powiadomi o przestępstwie z osobna. Często ofiary nie mówią o wszystkich przestępstwach. Pewne zdarzenia ze względu na ich charakter nie są uznawane za przestępstwa przez ofiary (drobne przestępstwa na szkodę osób najbliższych), a o innych ofiary z różnych powodów nie chcą mówić (znęcanie, gwałt, molestowanie seksualne). Niektóre przestępstwa z powodu istniejących rozbieżności są przemieszczane w czasie (zjawisko teleskopingu, np. groźby bezprawne i karalne rozłożone w czasie). Z kolei w badaniach typu self-report istnieje groźba zaniżenia przestępczości, albowiem łatwiej respondentowi przyznać się do tego, iż padł ofiarą przestępstwa niż że sam je popełnił1. Przyznanie się dotyczy przestępstw o mniejszym ładunku szkodliwości społecznej, gdyż w świadomości sprawcy granice przestępstwa i wykroczenia zwykle ulegają zatarciu. Warto dodać, iż badania wiktymizacyjne prowadzone są zwykle w skali jednego kraju oraz w skali międzynarodowej. Międzynarodowe Badanie Ofiar Przestępstw (International Crime Victim Survey) są organizowane co 4 lata. ICVS koordynują brytyjski Home Office, holenderskie Ministerstwo Sprawiedliwości oraz United Nations Interregional Crime & Justice Research Institute (UNICRI) z siedzibą w Turynie. W badaniach tych do tej pory wzięło udział ponad 220 tysięcy osób z kilkudziesięciu krajów. W Polsce tego rodzaju badania prowadzi Instytut Wymiaru Sprawiedliwości pod kierunkiem prof. dr. hab. Andrzeja Siemaszki2.
Na przełomie października i listopada 2004 r. na 1952-osobowej grupie mieszkańców województwa zachodniopomorskiego z inicjatywy Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie przeprowadzono badania poziomu zagrożenia bezpieczeństwa, opierając się na zawierającym pytania zamknięte, otwarte i półotwarte kwestionariuszu wywiadu. Badaniem powadzonym przez Uniwersyteckie Centrum Badań Społecznych objęto teren 15 powiatów (drawski, gryfiński, gryficki, koszaliński, łobeski, myśliborski, policki, stargardzki, pyrzycki, grodzki Szczecin, grodzki Świnoujście, wałecki, świdwiński, kamieński, goleniowski). Umieszczone w kwestionariuszu wywiadu pytania zgromadzono w ośmiu grupach tematycznych obejmujących: poczucie bezpieczeństwa wśród mieszkańców wskazanych obszarów, kontakty mieszkańców z czynami przestępczymi, ocenę skuteczności działań policji, wpływ środków masowego przekazu na poczucie bezpieczeństwa mieszkańców, działania własne mieszkańców zmierzające do utrzymania bezpieczeństwa, zachowania mieszkańców w przypadku zagrożenia, ocenę stanu bezpieczeństwa powszechnego (układ dynamiczny, sekwencja 12 miesięcy) oraz bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Konstrukcja kwestionariusza wywiadu wynikała z celów badań. W aspekcie opisowym podstawowym celem badań była identyfikacja poczucia bezpieczeństwa mieszkańców województwa. W aspekcie dynamicznym głównym celem badań była identyfikacja zagrożeń działaniami przestępczymi oraz zachowań mieszkańców w sytuacji zagrożenia3.
Analiza danych dotyczących poczucia bezpieczeństwa mieszkańców wykazała istnienie względnego poziomu bezpieczeństwa w obrębie „swoje ulicy” lub osiedla (84 %). W miarę zwiększenia się odległości od „bezpiecznych” miejsc malał wskaźnik bezpieczeństwa i rosło ryzyko wiktymizacyjne. Do największych zagrożeń zachowaniami przestępczymi w najbliższym otoczeniu (ulica, osiedle) respondenci zaliczyli:
1) psy biegające bez opieki,
2) łamanie przepisów ruchu drogowego,
3) spożywanie alkoholu w miejscach publicznych,
4) wypadki drogowe,
5) kradzieże.
Z kolei najczęściej wskazywanymi przestępstwami lub wykroczeniami w najbliższym otoczeniu oraz w społeczności lokalnej, o których badani słyszeli w ostatnim czasie, były:
a) spożywanie alkoholu w miejscach publicznych,
b) łamanie przepisów ruchu drogowego,
c) zakłócanie ciszy nocnej,
d) akty wandalizmu,
e) kradzieże,
f) wypadki drogowe,
g) włamania,
h) handel narkotykami,
i) zaczepianie przechodniów przez grupy młodzieży,
j) zaczepianie przechodniów przez osoby pijące alkohol
lub zażywających narkotyki,
k) rozboje.
Okazało się, że największym źródłem zagrożenia dla badanych są młodzi ludzie w wieku od 18 do 21 roku życia (40–46%) oraz nieletni — od 14 do 17 roku życia (30–38%) — sprawcy czynów karalnych. W ciągu ostatnich dwóch lat 15% mieszkańców województwa stało się ofiarami przestępstw takich jak kradzieże (47%), kradzieże z włamaniem (15%), uszkodzenia ciała (13%), uszkodzenia mienia (11%).
Z tej wielkości 62% pokrzywdzonych zgłosiło fakt popełnienia przestępstwa organom ścigania. W przypadku 49% zgłoszeń sprawcy nie zostali wykryci, a postępowania umorzono. 19% pokrzywdzonych nie zgłosiło faktu popełnienia przestępstwa ze względu na niewiarę w skuteczność działań policji. Prawie 40% mieszkańców województwa, którzy zgłosili przestępstwo policji, nie interesowało się dalszym tokiem prowadzonych postępowań i wynikami zapadłych rozstrzygnięć4. Rezultaty badań dowiodły, iż 40% mieszkańców ma zaufanie do policji, 34% prezentowało postawę umiarkowanie negatywną, zaś 16% nie ufało w ogóle w skuteczność działania policji. Respondenci pytani o policję oceniali ją na podstawie: szybkości interwencji, aktywności dzielnicowych, kultury i życzliwości obsługi, zdecydowania i konsekwencji w działaniach, opiekuńczości i troskliwości wobec pokrzywdzonych.
36% mieszkańców regionu uznało, że skala zagrożeń jest większa aniżeli przedstawiana w środkach masowego przekazu. Z kolei 13% ankietowanych uważało, że media demonizują obraz zagrożenia przestępczością. 32% badanych osób wskazywało, że informacje ze środków masowego przekazu w sposób adekwatny odzwierciedlają skalę zagrożeń spowodowanych wzrostem przestępczości.
Ponad 65% badanych oglądało programy o działalności policji, a dla 41% było to cenne źródło wiedzy pozwalające uniknąć potencjalnych zagrożeń ze strony sprawców przestępstw.
Ponad 65% badanych uznało, że posiada „średnią” wiedzę dotyczącą zabezpieczenia przed działalnością sprawców przestępstw.

.....(więcej w numerze)

1 J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 2001, s. 235.
2 A. Siemaszko (red.), B. Gruszczyńska, M. Marczewski, Atlas przestępczości w Polsce, Warszawa 2003, cz. 3, s. 186 i nast.; por. także A. Siemaszko, Kogo biją, komu kradną. Przestępczość nierejestrowana w Polsce i na świecie, Warszawa 2001.
* Tekst jest przedrukiem artykułu o tym samym tytule, zamieszczonego w miesięczniku „In gremio” z 2005 r., nr 7/8, s. 30–32.