2006 rok

Problematyka samobójstw funkcjonariuszy Policji. Cz. 1

Gabriela Herzyk
Komenda Powiatowa Policji w Cieszynie

kom. Jacek Stelmach
Komenda Powiatowa Policji w Cieszynie

Problematyka samobójstw funkcjonariuszy Policji. Cz. 1

Zjawisko samobójstw we współczesnym świecie wysunęło się na czoło problemów społecznych. Wobec tego rodzaju tragedii życiowych, których świadkami jesteśmy na co dzień, wszyscy zadajemy sobie pytanie, skąd w ludziach tyle determinacji, że wbrew biologicznemu instynktowi ochrony własnego życia decydują się je sobie odbierać?
Wyjątkowa złożoność problematyki samobójstwa spowodowała, że wyodrębniła się osobna dziedzina nauki, zwana suicydologią, która zajmuje się tym niezwykle ważnym problemem społecznym.
Samobójstwu często towarzyszą inne zachowania dewiacyjne, takie jak: stany lękowo-depresyjne, niepokój, złe samopoczucie czy agresja. Sytuacja, w której znajduje się osoba z syndromem samobójczym, udziela się najbliższemu otoczeniu, rodząc negatywne skutki społeczne.
Samobójstwo to bez wątpienia pewien rodzaj procesu decyzyjnego. Czy zawsze jednak jest to świadomy wybór? Jako akt będący skrajnym przykładem desperacji, w większości wypadków wydaje się ono skutkiem braku pełnej świadomości decyzji i pełnego wyboru. Pomimo wieloletnich badań nad etiologią zamachów samobójczych, problem ten pozostaje ciągle niewyjaśniony. Wymaga on badania uwarunkowań, motywów i mechanizmów wpływających na podjęcie decyzji o zrealizowaniu tego autodestrukcyjnego zamierzenia1.

Pojęcie samobójstwa
Samobójstwo jest zachowaniem uwarunkowanym wieloczynnikowo. Stąd też jego etiologia winna być rozpatrywana na gruncie teorii biorących pod uwagę różnorodne czynniki: natury biologicznej, społeczno-kulturowej i ekonomicznej2.
Mnogość definicji samobójstwa wynika przede wszystkim z różnego podejścia do tego problemu. Filozofowie i teolodzy koncentrują się na etycznej ocenie tego zjawiska. Klinicyści interesują się głównie czynnikami determinującymi zachowania rezygnacyjne. Psychologowie zajmują się osobowością sprawców, drążąc głównie kwestię motywów leżących u podstaw zamachów samobójczych. Z kolei socjologowie za podstawę swoich rozważań biorą społeczne uwarunkowania samobójstwa3.
Jedną z pierwszych definicji samobójstwa opracował Emil Durkheim. Według niego „samobójstwem jest każdy przypadek śmierci, który jest wynikiem bezpośredniego negatywnego lub pozytywnego działania wykonanego przez samą ofiarę, która wie, jaki będzie rezultat tego działania”4. E. Durkheim analizował samobójstwa pod kątem uwarunkowań społecznych związanych z zaburzeniami jego funkcjonowania. Stąd wziął się wynikający z tych badań, społeczny kontekst zachowań suicydalnych. Zgodnie z podejściem E. Durkheima patologia społeczna stwarza patologię jednostki. Fakt ten, rozumiany jako fakt społeczny, śmiało możemy odnosić również do wszelkich innych przejawów patologii. Stworzył on pojęcie „społeczeństwa suicydogennego”, oskarżając niewłaściwie funkcjonujące społeczeństwo o stwarzanie dogodnych warunków sprzyjających dążeniom autodestrukcyjnym. Kontynuatorzy teorii anomii wskazywali za E. Durkheimem wadliwie funkcjonujące społeczeństwo jako źródło niedostosowania społecznego prowadzące do aktów samobójczych (E. Merton)5.
Zygmunt Freud uważał, że samobójstwo jest konsekwencją chęci umierania. Według niego wszystko, co żyje, dąży do śmierci. Alfred Adler z kolei uważał, że samobójstwo jest reakcją obronną, a jednocześnie zemstą za poczucie niższości. Samobójstwo dowartościowuje zdesperowanego człowieka. Zgodnie z koncepcją Gregorego Zilboorga dążenie do samobójstwa wynika z samego instynktu samozachowawczego w postaci aberacji tego instynktu pod wpływem depresji, która wyzwala uczucie wrogości w stosunku do siebie. Samobójca teoretycznie sięga po wyobrażoną nieśmiertelność6. Wspomniane wyżej poglądy mają element wspólny — bazują na „pędzie” do śmierci.
Według Erwina Ringela samobójstwo jest szczytową fazą neurotyzmu, w której występuje utrata sił ekspansywnych. Jest ono popełniane na skutek zawężenia sfery emocjonalnej i zwiększenia agresji. Samobójstwo nie jest reakcją nagłą, lecz skutkiem długotrwałego gromadzenia się urazów odkształcających osobowość7. Gabriel Deshaies widzi samobójstwo jako zjawisko indywidualne, zależne od osobistych predyspozycji każdej osoby8.
Kwestii samobójstwa nie można ograniczać do wybranych podejść, eliminując ogólne spojrzenie na to zjawisko. Stąd też konieczne jest stworzenie ogólnej definicji samobójstwa, obejmującej możliwie szeroki zakres przyczynowości. Zgodnie z tym założeniem, korzystając z całokształtu wiedzy na temat tego problemu, autorzy proponują obejmującą możliwie szeroki wachlarz czynników wpływających na to zjawisko. Uznają, że samobójstwo jest autoagresywnym, masochistycznym zachowaniem jednostki funkcjonującej w wadliwie działającym społeczeństwie, zachowaniem będącym wyrazem wrogości do samego siebie wskutek utraty ekspansywnych sił oraz manipulacyjną formą komunikacji osób z otoczeniem, a jednocześnie reakcją obronną, wywołaną niewłaściwą strukturą psychiczną sprawcy, który posiada na tyle zaburzoną psychikę, że reaguje w przesadzony sposób na dotykające go czynniki, wywołujące w jego percepcji wrażenie sytuacji nie do zniesienia, prowadząc do świadomej śmierci — wskutek działania lub zaniechania działania, usiłującej dowartościować się w ten sposób jednostki, sięgającej w swoim odczuciu po nieosiągalny dla innych środek — tzw. surogat nieśmiertelności. Definicja ta w dalszym ciągu wymaga uzupełniania o kolejne elementy istotne z punktu widzenia tego problemu. Należy zauważyć, iż żadna definicja nie jest w stanie oddać w pełni istoty tego problemu. Nie oznacza to jednak, iż definicji takich nie należy tworzyć.

...(więcej w numerze)

1 H. Malicka, Zjawisko samobójstwa w świetle badań empirycznych i statystyk (w:) Problemy współczesnej patologii społecznej, B. Urbań (red.), Kraków 1998, s. 183.
2 Tamże.
3 D. Dalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999, s. 245–246.
4 Tamże, s. 245.
5 A. Siemaszko, Granice tolerancji, Warszawa 1993.
6 B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2000, s. 615–620.
7 B. Hołyst, Samobójstwo — przypadek czy konieczność, Warszawa 1983, s. 96.
8 Tamże, s. 96–97.