2006 rok

Przestępstwo rozboju w świetle orzecznictwa sądowego

kom. Anna Gołąbek,
podinsp. Dorota Przypolska-Przybysz
Szkoła Policji w Słupsku

Przestępstwo rozboju w świetle orzecznictwa sądowego

Rozbój jest przestępstwem brutalnym, o wysokim stopniu społecznej szkodliwości. Niniejszym autorzy podjęli próbę omówienia ustawowych znamion rozboju na podstawie orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych.
Przestępstwo rozboju jest typem czynu zabronionego, który posiada kilka przedmiotów ochrony. Głównym jest prawo do rzeczy, pobocznymi: życie, zdrowie, wolność.
Uznając, że działanie sprawcy rozboju na osobę jest konsekwencją powzięcia zamiaru zaboru, ustawodawca umieścił ten typ czynu zabronionego w rozdziale przestępstw przeciwko mieniu.
Podmiotem tego przestępstwa może być każdy, kto jest zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej (tj. osoba mająca w chwili czynu ukończone 17 lat i poczytalna), także nieletni po spełnieniu warunków określonych w art. 10 § 2 k.k. („Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.”).
Czynność wykonawcza rozboju ma charakter złożony. Polega na zaborze rzeczy w celu przywłaszczenia, dokonywanym przy użyciu różnych sposobów kierowanych wobec danej osoby, służących zagarnięciu rzeczy i sprowadzających się do użycia przemocy wobec osoby albo grożenia natychmiastowym użyciem przemocy lub doprowadzenia do stanu nieprzytomności lub bezbronności. W orzecznictwie i literaturze przeważa pogląd, iż znamię „zabiera” jest wyczerpane zarówno wtedy, gdy sprawca bierze rzecz sam, jak i wówczas, gdy pokrzywdzony pod wpływem przemocy lub groźby użycia przemocy sam oddaje napastnikowi żądaną rzecz1. Element zaboru musi nastąpić po użyciu wskazanego w przepisie sposobu lub równocześnie z nim. W sytuacji, gdy zabór nastąpi np. przed użyciem m.in. przemocy, nie jest możliwe przyjęcie znamion rozboju.
Zabór rzeczy następuje w celu jej przywłaszczenia. W literaturze karnistycznej pojęcie przywłaszczenia jest rozumiane na kilka sposobów. Przyjmując cywilistyczny punkt widzenia, zakłada się, że przywłaszczenie to wykonywanie uprawnień do rzeczy, które przysługują właścicielowi. Według innego poglądu przywłaszczeniem będzie włączenie rzeczy do własnego majątku przez sprawcę rozboju. W rozumieniu niecywilistycznym przywłaszczenie to postępowanie z rzeczą jak z własną, tzn. dowolne, swobodne dysponowanie nią, łącznie z jej zniszczeniem czy porzuceniem. Zabór z zamiarem niezwłocznego porzucenia rzeczy oznacza, że sprawca chce postąpić z rzeczą jak właściciel, a w związku z tym celem jego działania jest przywłaszczenie2.
Zabór dotyczy cudzej rzeczy ruchomej. Rzeczą w rozumieniu kodeksu karnego będzie każdy przedmiot posiadającywartość materialną. Ponadto rzecz ta jest ruchoma, tzn. na tyle wyodrębniona, że można ją przenieść, nawet wówczas, gdy jest częścią składową. Kodeks karny w art. 115 § 9 stwierdza, że rzeczą ruchomą jest także polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie udziału uczestnictwa w spółce. Przedmiotem czynności wykonawczej przestępstwa kradzieży może być również energia i karta uprawniająca do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego (art. 278 § 5 k.k.). Odnosi się to również do przestępstwa rozboju.
Rzecz ruchoma musi być „cudza”, a więc taka, która nie należy do sprawcy zaboru lub nie należy do niego wyłącznie.
Jakikolwiek inny sposób zachowania sprawcy, poza wskazanym przez przepis art. 208 k.k., prowadzący do zawładnięcia rzeczą, nie pozwoli na zakwalifikowanie
czynu z tego artykułu.
Przemoc wobec osoby oznacza „fizyczne oddziaływanie na człowieka bezpośrednio lub za pośrednictwem rzeczy, które uniemożliwia opór lub go przełamuje bądź też wpływa na kształtowanie jego woli lub procesy motywacyjne (…)”3.
Użycie przemocy wobec osoby to zachowanie co najmniej naruszające jej nietykalność cielesną, stanowiące wybrany przez sprawcę sposób zawładnięcia rzeczą ruchomą o większej od minimalnej intensywności i dolegliwości wobec ofiary. Przykładem negatywnym jest wskazanie przez sąd apelacyjny, że „zachowanie polegające na wyrwaniu telefonu z ręki nie może być uznane za przemoc”4.
Egzemplifikacją pozytywną tego znamienia jest wyrok jednego z sądów apelacyjnych, w którym uznano zachowanie sprawcy za używanie przemocy w rozumieniu art. 280 § 1 k.k. w sytuacji, gdy „(…) oskarżony nie dotknął bezpośrednio ciała pokrzywdzonej, jednak jego zachowanie, a więc ciągnięcie ze znaczną siłą za pasek torebki, co spowodowało okręcenie tego paska na lewej ręce pokrzywdzonej i wykręcenie tej ręki oraz ból, co doprowadziło do wypuszczenia paska z ręki przez pokrzywdzoną i kradzież torebki”5.
Dla bytu przestępstwa rozboju nie jest konieczne, aby przemoc była używana wobec osoby pokrzywdzonego. Jej zastosowanie wobec innej osoby, które ma wpłynąć na pokrzywdzonego, również mieści się w tym znamieniu6. Oczywiście będzie tu chodziło o każdą osobę, przez którą ów wpływ można wywrzeć.

...(więcej w numerze)

1 Wyrok SA w Łodzi z 8 czerwca 1995 r., II Akr 109/95, „Prokuratura i Prawo” 1996, nr 7–8, poz. 17.
2 Uchwała SN z 23 kwietnia 1998 r., I KZP 1/98, OSP 1998, z.12, poz. 223 z glosą O. Górnik.
3 Uchwała SN z 10 grudnia 1998 r., I KZP 22/98, OSP 1999, z. 2, poz. 39.
4 Wyrok SA w Katowicach z 23 października 2003 r., II AKa 292/03, „Prokuratura i Prawo” 2004, nr 7–8, poz. 31.
5 Wyrok SA w Katowicach z 30 stycznia 2003 r., II AKa 513/02, „Prokuratura i Prawo” 2003, nr 11, poz. 23.