2006 rok

Stosowanie przymusu bezpośredniego wobec osób objętych immunitetem krajowym w wypadku badania stanu trzeźwości

nadkom. Dariusz Giersz
Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu

Stosowanie przymusu bezpośredniego wobec osób objętych immunitetem krajowym w wypadku badania stanu trzeźwości

Nie ulega wątpliwości, że państwo, aby dobrze funkcjonować i rozwijać się, wymaga przede wszystkim szeroko rozumianego bezpieczeństwa i porządku publicznego. Narzędziami, które mają to zapewnić, są prawo i podmioty stosujące to prawo. Do ważnych podmiotów sprawujących w państwie kontrolę społeczną, bliskich obywatelowi, należą: Policja1, straż gminna, Straż Graniczna itd. Zostały one wyposażone w środki przymusu bezpośredniego służące przywróceniu stanu zgodnego z prawem w wypadku jego naruszenia. Aby móc przestrzegać prawa, należy je znać i wiedzieć, komu i w jakich okolicznościach „wyznacza” określone postępowanie.
Wiele wątpliwości budzi problem immunitetów, który był ostatnio przedmiotem licznych dyskusji. Celowe zatem wydaje się poruszenie tych kwestii po raz kolejny, choćby z trzech powodów:
— po pierwsze — biorąc pod uwagę powszechną opinię o bezkarności posłów, sędziów, prokuratorów, za interesujące należy uznać przedstawienie tej problematyki z uwzględnieniem poglądów wyrażanych w środowiskach: policyjnym, naukowym, sądowniczym i prokuratorskim;
— po drugie — o tym, że temat ten wciąż jest „żywy” i budzący wątpliwości, świadczą pisma dyrektora Biura Taktyki Zwalczania Przestępczości Komendy Głównej Policji oraz nowe wytyczne komendanta głównego Policji2;
— po trzecie — należy zwrócić uwagę na kwestię przymusu i odpowiedzialności lekarza w wypadku, gdy nie chce on pobrać krwi mimo żądania policjanta.
Liczne i interesujące poglądy dotyczące badania stanu trzeźwości osób objętych immunitetami skłaniają do dokonania podsumowania, zwłaszcza że dość istotnie różnią się one od siebie. Należy zatem zwracać również uwagę na moment ich wyrażenia.
Aby stało się to bardziej zrozumiałe, warto wyjaśnić pewne pojęcia.
„Przywileje i immunitety” to termin zbiorczy, powszechnie stosowany we współczesnym prawie dyplomatycznym na określenie uprzywilejowanego statusu członków misji dyplomatycznych, urzędów konsularnych, misji specjalnych itd. W wypadku, gdy chodzi o niepodleganie jurysdykcji władz państwa przyjmującego, dopuszczalne jest używanie tylko określenia „immunitety”. W sytuacji natomiast, gdy chodzi o różne prerogatywy, ulgi i ułatwienia, dopuszczalne jest używanie tylko terminu „przywilej”3.
W praktyce rzadko się zdarza, aby pojęcia „przywileje” i „immunitety” były oddzielane.
Na to, co popularnie nazywamy immunitetem, składają się zasadniczo dwa uprawnienia. Są nimi: nietykalność — rozumiana jako zakaz aresztowania, zatrzymania lub ograniczenia wolności w inny sposób — oraz immunitet we właściwym tego słowa znaczeniu.
Powszechnie znany jest ogólny podział immunitetów na: materialne (immunitety prawa materialnego) oraz formalne (immunitety prawa procesowego), zwane też niekiedy immunitetami procesowymi.
Immunitet materialny zapewnia korzystającej z niego osobie niekaralność jej czynów przestępnych. Powoduje on zatem wyjęcie pewnych kategorii osób spod przepisów prawa karnego materialnego.
Immunitet formalny polega na zapewnieniu korzystającej z niego osobie niedopuszczalności wszczęcia postępowania karnego przeciwko niej i jego przeprowadzenia. Immunitet ten nie uchyla zatem karalności popełnionego czynu, wyłącza tylko możliwość przeprowadzenia procesu karnego o ten czyn.
Uwzględniając różny zakres działania immunitetów materialnych i formalnych, dzieli się je na: zupełne (całkowite) oraz częściowe (ograniczone); z punktu widzenia czasu zaś immunitety procesowe dzieli się na: trwałe oraz nietrwałe. Podstawą innego podziału — na immunitety bezwzględne i względne — jest zależność ich działania od decyzji władzy (organu) przełożonej osoby korzystającej z immunitetu4. Stosując kryterium podmiotowe, możemy wyróżnić: immunitet zakrajowości (zwany także dyplomatycznym, konsularnym) oraz immunitet krajowy (dotyczący m.in. parlamentarzystów, sędziów, prokuratorów, prezydenta RP).

...(więcej w numerze)

1 Szerzej: J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim, Kraków 1999, s. 9 i nast., zob. również: A. Fraj-Milczarska, J. Gałka, I. Czerniec, M. Fuhrmann, Wizerunek Policji w oczach opinii publicznej. Badanie TNS OBOP 3–14 listopada 2005 r. — VI edycja, Warszawa 2006.
2 Chodzi o pisma z 4 stycznia 2006 r., TS-26/06 oraz 9 stycznia 2006 r. TS-73/06 — w związku z wątpliwościami, które dotyczą przepisów § 12, § 13 i § 14 wytycznych nr 1 komendanta głównego Policji z 3 stycznia 2006 r. w sprawie postępowania policjantów wobec uczestników ruchu drogowego korzystających z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych oraz korzystających z immunitetów krajowych (Dz. Urz. KGP nr 4, poz. 17) — wyjaśniające, że „obowiązek powiadomienia, o którym mowa w § 13 i § 14, nie skutkuje wstrzymaniem czynności zmierzających do dokonania badania osoby w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu. Policjant zwalnia zatrzymanego na żądanie lub polecenie osób, o których mowa w § 13 i § 14 wytycznych, odstępując od dalszych czynności z jego udziałem”.
3 J. Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, Warszawa 1988, s. 149.
4 W. Michalski, Immunitety w polskim procesie karnym, Warszawa 1970, s. 13 i nast.